SỰ TÍCH CHẦU BÉ BẮC LỆ

 

Sự tích Chầu Bé Bắc Lệ

Chầu bé Bắc Lệ là vị thánh chầu rất linh thiêng và thường xuyên hiển linh ngự đồng, chầu đứng cuối cùng trong hàng Tứ Phủ Chầu Bà sau Chầu Mười Đồng Mỏ, cũng có lẽ là chầu đứng cuối nên được gọi Chầu Bé. Tuy thứ bậc chầu là cuối cùng trong hàng Tứ Phủ Chầu Bà nhưng không một ai hầu mà chầu không ngự đồng, cứ mỗi khi chầu ngự đồng là cả một bầu không khí vui tươi hồ hởi đón chầu về đồng. Tên Bắc Lệ là địa danh nơi chầu hiển linh.

“Ai lên tới Cao Sơn xứ Lạng
Hỏi thăm đền chầu bé nơi nao
Hỏi ra Bắc Lệ đi vào
Ngôi đền chầu ngự thấp cao mấy tầng
Ngàn cỏ hoa nghiêng mình rủ lá
Bầy chim muông bách thú quỳ tâu
Chim oanh ríu rít bên lầu

Thần tích Chầu Bé Bắc Lệ

Miền Bắc Lệ, Hữu Lũng, Lạng Sơn cho đến ngay nay vẫn lưu truyền nhiều thần tích về vị chúa bà linh thiêng anh linh nhất vùng Lạng Sơn –  Chầu Bé Bắc Lệ, chầu vốn gốc người Nùng giáng sinh xuống miền Bắc Lệ, Hữu Lũng, Lạng Sơn dưới thời vua Lê Thái Tổ. Tương truyền rằng, Chầu Bé Bắc Lệ là do Mẫu Thượng Ngàn hóa thân, chầu có phép thần thông biến hiện do Đức Thái Tổ ban quyền, ra sức giúp vua Lê Thái Tổ trong cuộc kháng chiến mười năm chống quân Minh, và sau này được vua phong là Lê Mại Đại Vương. Vì vậy, đôi khi Chầu Bé cũng được người ta đồng nhất với Chúa Bà Sơn Trang.

 Chầu Bé Bắc Lệ là vị thánh chầu có công lao giúp dân, giúp nước, anh linh hiển hách chống quân xâm lược nhà Minh, khi thanh nhàn ,chầu cùng các tiên nữ dạo chơi khắp chốn thắng cảnh hữu tình, dạy dân chúng trồng trọt chăn nuôi, lên rừng làm ruộng bậc thang, xuống sông suối đánh bắt cá tôm. Với phép thiêng, Chầu Bé lay núi chuyển ngàn, đôi lúc rong chơi chầu lấy tàu lá giả làm hàng bán để trêu đùa người trần gian. Tuy đành hanh, sắc sảo nhưng Chầu cũng hết sức nhân hậu, có việc dữ lành Chầu đều mách bảo cho người trần được biết mà tránh. Chầu anh linh giúp dân giúp nước độ người viễn xứ tha hương, lúc lại hiện hóa ra người bán hàng, chữa bệnh cứu người.

“Tuổi chầu Bé đương tuần trăng độ
Phép sơn trang đức tổ danh truyền
Phép tiên lay núi chuyển ngàn i i i
Bẻ ba tàu cỏ giả hàng bán chơi
Bạn Thổ, Mán nơi nơi tìm đến
Đàn ngũ âm múa lượn hát ca
Chiều chiều thơ thần bên đồi i i i”

 

Chầu Bé Bắc Lệ khi loan giá ngự đồng

Chầu Bé Bắc Lệ cùng với Chầu Đệ Nhị Thượng Ngàn và Chầu Lục Cung Nương, là ba vị Thánh Chầu  trên Thượng Ngàn hay về ngự đồng nhất. Tuy thứ bậc chầu cuối cùng trong hàng Tứ Phủ Chầu Bà nhưng không một ai hầu mà không thỉnh chầu vệ ngự. Khi Chầu ngự về đồng thường hay mặc áo đen hoặc áo xanh chàm (trước đây chầu chỉ mặc quầy và áo ngắn đến hông), chân đi xà cạp, trên vai đeo gùi hoa. Khi Chầu về đồng, sau khi hành lễ  khai quang rồi múa mồi. Đôi khi Chầu Bé có thể giống như Chầu Đệ Nhị và Chầu Lục  trong nghi lễ chứng  tòa Sơn Trang trong đàn mở phủ, sang khăn cho tân đồng hoặc chứng mâm giầu trình, ban tài phát lộc cho thanh đồng đệ tử cùng bách gia trăm họ. Có thể nói trong các giá hầu, giá Chầu Bé Bắc Lệ là một trong những giá hầu với âm hưởng và nghi thức vui tươi, rộn ràng, nhộn nhịp nhất.

Khánh tiệc Chầu Bé Bắc Lệ

Tiệc Chầu Bé Bắc Lệ vào ngày 20/9 âm lịch, có nơi tổ chức vào ngày 12/9 âm lịch.

Đền thờ Chầu Bé Bắc Lệ

Đền thờ chính của Chầu Bé là ngôi đền nhỏ bên cạnh đền Bắc Lệ ở xã Thanh Tân, huyện Hữu Lũng, Lạng Sơn. Ngoài ra, ở một số bản đền có các Chầu Bé cũng trên Thượng Ngàn, là  các vị chầu bé bản đền và chỉ khi về chính đền, các vị đó mới ngự. Ví dụ như: Chầu Bé Đông Cuông (ở Đền Đông Cuông, Yên Bái), Chầu Bé Đồng Đăng (ở Đền Đồng Đăng, Lạng Sơn); Chầu Bé Tam Cờ (ở Đền Tam Cờ, Tuyên Quang); Chầu Bé Đền Ghềnh (ở Đền Ghềnh, Hà Nội). Tuy có sự xuất hiện của các vị Chầu Bé tại các đền khác nhau, song người ta coi đó là Chầu Bé Bắc Lệ đang giáng hiện muôn nơi. Và đền thờ Chầu Bé Bắc Lệ cũng là một địa điểm tâm linh linh thiêng nhất. Vào ngày lễ tiêc Chầu Bé, người dân địa phương và du khách muôn nơi nô nức đổ về khu di tích này để chiêm bái và thành tâm dâng lễ lên chầu, bên cạnh đó nghi thức thường thấy múc nước suối đền Bắc Lệ để lau tượng như một nghi thức thiêng liêng trong lễ tắm ngai tại đây.

Di tích lịch sử Đền Công Đồng Bắc Lệ.

Bản văn Chầu Bé Bắc Lệ

Dưới đây ban biên tập xin gửi tới bạn độc là một vài bản hát văn Chầu Bé Bắc Lệ mẫu mực trong nghệ thuật hát văn Việt Nam. Văn Chầu Bé thường được sử dụng rất nhiều trong mỗi buổi thực hành nghi lễ.

Bản văn Chầu Bé Bắc Lệ thứ 1

Ai lên tới Cao Sơn xứ Lạng
Hỏi thăm đền chầu bé nơi nao
Hỏi ra Bắc Lệ đi vào
Ngôi đền chầu ngự thấp cao mấy tầng
Ngàn cỏ hoa nghiêng mình rủ lá
Bầy chim muông bách thú quỳ tâu
Chim oanh ríu rít bên lầu
Phượng Hoàng tung cánh về chầu Động Tiên
Vượn trên non ru con rầu rĩ
Thú lâm sơn cảnh đẹp tự nhiên
Một bầu gió mát trăng thanh
Đàn thông réo rắt bên duyền suối reo
Đường uốn khúc quanh đèo dốc núi
Núi hiểm nghèo đất sỏi đá ong
Một bầu sơn thuỷ thong dong
Công Đồng Bắc Lệ , Kì Cùng ,Thất Khê
Trăm thứ quả mang về tiến Mẫu
Hái rau bi, củ đậu măng tươi
Cơm lam , rau sắng củ mài
Khoai môn đậu lạc sắn đồi rượu tăm
Bạn tri âm đông đào tây liễu
Áo xanh chàm yểu điệu vào ra
Gót tiên quảy lẵng hái trà
Chân quấn xà cạp nón tu lờ,dao quai
Miệng chầu cười trăm hoa đua nở
Chầu phán tiếng Nùng , tiếng Thổ tiếng Kinh
Đàn thông dạo khúc thanh bình
Sênh ngô sáo trúc tính tình hoà ca
Thường dạo cảnh Bảo Hà Trái Hút
Đền Đông Cuông Đức Đại tối linh
Tuyên Quang cảnh trí hữu tình
Núi Dùm Mẫu ngự ,thác ghềnh cỏ hoa
Ngự cung cấm một toà thạch động
Đền Ỷ La lồng lộng ngôi cao
Cây Xanh chầu mắc võng đào
Mỏ Than chầu ngự thấp cao mấy tầng
Cảnh núi rừng đèo heo hút gió
Thú sơn lâm hoa cỏ tốt tươi
Minh Lương suối lượn quanh đồi
Chầu thường dạo cảnh khắp nơi hữu tình
Lai Châu, Suối Rút Hoà Bình
Đỉnh non Bắc Kạn một mình cheo leo
Sơn Lâm như nước thủy triều
Khi thăng khi giáng khi đầy khi vơi
Hôm nay tấu thỉnh khuyên mời
Thỉnh mời Chầu Bé giáng nơi bản đền
Đăng trà quả thực dâng lên
Khuông phù đệ tử thiên niên thọ trường.

Bản văn Chầu Bé Bắc Lệ thứ 2

Kim chi ngọc diệp rành rành
Chầu bé Bắc Lệ giáng sanh hạ trần
Núi xếp núi mấy tầng cao thấp
Cây chen cây tràn ngập màu lam
Đền thờ chầu bé trên ngàn
Có con suối nhỏ bắc ngang chân đồi
Đàn cá lội đua bơi rẽ sóng
Nước long lanh in bóng trăng thu
Ngàn thông cất tiếng hát ru
Hoa thơm quả ngọt bốn mùa ngát hương
Chầu bé thượng Thổ Nùng chính gốc
Áo chàm xanh khăn lục đội đầu
Đai xanh kiềng bạc túi trầu
Tay cầm dao quắm,vác bầu nước khe
Dận hài sảo , đầu cài trâm dím
Vòng kim cương tam khí lồng tay
Hây hây mặt nước vơi đầy
Như bông hoa nở trước ngày đầu xuân
Tuổi Chầu bé đang tuần trăng độ
Phép sơn trang đức tổ ban truyền
Phép tiên biến lá làm thuyền
Bẻ ba tàu cọ giả hàng bán chơi
Bạn Thổ Mán nơi nơi tìm đến
Vượt cửa ngàn cung tiến quả hoa
Tụ Long ,Bảo Lạc, Tam Cờ
Sông Thao sông Cả sông Bờ sông Dâu
Khắp đâu đâu nức danh Thần Nữ
Tự cổ triều quốc sử còn ghi
Danh thơm Nam Bắc Trung kỳ
Giúp dân hộ quốc độ trì bốn phương
Sắc phong tặng đại vương trường trị
Trên Bắc Lệ ngàn tú khí danh lam
Chim kêu vượn hót trên ngàn
Tả thời bạch hổ hữu thời thanh long
Dòng bích lãng nước trong leo lẻo
Dải sông Tô uốn éo xinh ghê
Thông reo trúc hóa tứ bề
Đền thờ cao ngất trông về Bắc Ninh
Vẻ tinh tú bên ghềnh vị thuỷ
Chầu giáng đền trấn trị yêu ma
Chầu về trắc giáng điện tòa
Khuông phù đệ tử vinh hoa thọ trường.
Ngự :
Tính hay vỏ đắng gừng cay
Trầu têm cánh phượng , lại hay thuốc lào
Con mới dâng lên một ống vôi đào
Cau xanh cả quả, thuốc lào cả phong.
Nguyên xưa hầu mẫu trên ngàn
Phán ra trăm tiếng , trao chung ngôn từ
Theo hầu Diệu Tín thiền sư
Anh linh nổi tiếng, Bắc Lệ ngàn Lạng Sơn
Tiên chầu bé tính tình sắc sảo
Việc dữ lành mach bảo người trần gian
Ai ơi đừng thấy chầu dễ dàng
Ai mà thất trực chầu bé ra điều chanh chua.
Biết ra phải đến kêu ngay
Sắm sanh sửa lễ hầu Vua tạ Bà
Chữ sắt son kiệm cần liêm chính
Điểm tô son cho nước Việt dài lâu
Lời chầu bé hôm nay con ghi nhớ làm đầu.

Bản văn Chầu Bé Bắc Lệ thứ 3

Kim chi ngọc diệp rành rành
Chầu bé Bắc Lệ giáng sanh hạ trần
Núi xếp núi mấy tầng cao thấp
Cây chen cây tràn ngập màu lam
Đền thờ chầu bé trên ngàn
Có con suối nhỏ bắc ngang chân đồi
Đàn cá lội đua bơi rẽ sóng
Nước long lanh in bóng trăng thu
Ngàn thông cất tiếng hát ru
Hoa thơm quả ngọt bốn mùa ngát hương
Chầu bé thượng vốn Nùng chính gốc
Áo chàm xanh khăn lục đội đầu
Đai xanh kiềng bạc túi trầu
Tay cầm dao quắm,vác bầu nước khe
Dận hài sảo , đầu cài trâm trí
Vòng kim cương tam khí lồng tay
Hây hây mặt nước vơi đầy
Như bông hoa nở trước ngày đấu xuân
Tuổi Chầu bé đang tuần trăng độ
Phép sơn trang đức tổ ban truyền
Phép tiên biến lá làm thuyền
Bẻ ba tàu cọ giả hàng bán chơi
Bạn Thổ Mán nơi nơi tìm đến
Vượt cửa ngàn cung tiến quả hoa
Tụ Long ,Bảo Lạc, Tam Cờ
Sông Thao sông Cả sông Bờ sông Dâu
Khắp đâu đâu nức danh Thần Nữ
Tự cổ triều quốc sử còn ghi
Danh thơm Nam Bắc trung Kỳ
Giúp dân hộ quốc độ trì bốn phương
Sắc phong tặng đại vương trường trị
Trên Bắc Lệ ngàn tú khí danh lam
Chim kêu vượn hót trên ngàn
Tả thời bạch hổ hữu thời thanh long
Dòng bích lãng nước trong leo lẻo
Dải sông Tô uốn éo xinh ghê
Thông reo trúc mọc tứ bề
Đền thờ cao ngất trông về Bắc Ninh
Vẻ tinh tú bên ghềnh vị thuỷ
Chầu giáng đền trấn trị yêu ma
Chầu về trắc giáng điện tòa
Khuông phù đệ tử vinh hoa thọ trường